◄ Vorige pagina Dit artikel is verdeeld over twintig webpagina’s. Volgende pagina ►
Disclaimer |
Memel 3 De stad Memel (Litouws: Klaipėda), in 1252 door de Duitse Orde gesticht, was in de loop van de geschiedenis enkele malen in Litouwse, Zweedse en Russische handen geweest. De Duitsers kwamen steeds terug; in de negentiende eeuw was de stad onafgebroken Duits (afbeelding 46). Na de Eerste Wereldoorlog deed Duitsland afstand van de stad en het land eromheen. Het ‘Memelgebiet’ kwam als mandaatgebied onder Frans beheer. De geallieerden twijfelden tussen overdracht aan Litouwen, dat behoefte had aan een eigen havenstad, en een status als vrije stad, net als Danzig. |
■ Afbeelding 46. ‘Ein Groschen Post-Couvert’ van het Norddeutsche Postbezirk, van Memel verzonden naar Leipzig, 8 maart 1873
Als postzegels waren in deze periode eerst Duitse zegels met opdruk Memelgebiet in gebruik (afbeelding 47). Later werden Franse zegels overdrukt met de naam Memel en de waarde in Pfennig en Mark. Bij de eerste serie werd een merkwaardige vergissing gemaakt: mark en pfennig beginnen daar met een kleine letter, terwijl men in het Duits toch echt alle zelfstandige naamwoorden met een hoofdletter schrijft (afbeeldingen 48 en 49).
Dankzij de inflatie van de Duitse Mark werden postzegels in steeds hogere waarden noodzakelijk. Dat is de reden dat in de periode van het Franse bestuur maar liefst honderdtwintig verschillende zegels werden uitgegeven.
 ■ Afbeelding 47. Zegel van de eerste uitgave voor het Memelgebied: Germania-zegel met opdruk, 1 augustus 1920 |
 ■ Afbeelding 48. Franse zegel met overdruk MEMEL – 4 mark (met kleine m) met het stempel Heydekrug, 10 januari 1921. De Litouwse naam voor deze plaats was Šilutė |
 ■ Afbeelding 49. Een fout rechtgezet: Mark met een hoofdletter M. De zegel werd begin 1922 uitgegeven |
|
Medio januari 1923 namen de Litouwers de stad bij verrassing in en dwongen ze
de Fransen te vertrekken. De voormalige geallieerden vonden dat Litouwen wel
recht had op enige compensatie voor het verlies van Vilnius. Ze gingen akkoord
met inlijving van Memel bij Litouwen op voorwaarde dat het Memelgebied een
zekere vorm van autonomie zou krijgen. Aan deze bepaling heeft Litouwen weinig plezier beleefd. De overgrote meerderheid van de Landtag, het eigen parlement dat Memel bestuurde, bestond uit Duitsers die terug wilden naar het Reich. Toen in de jaren dertig veel Duitse afgevaardigden gecharmeerd raakten van de nazi-ideologie, werd de verhouding met de regering in Kaunas nog meer gespannen. De Litouwse regering probeerde steeds meer zaken buiten de Landtag om te regelen. In 1923 werd nog een groot aantal zegels uitgegeven (de Michel-catalogus geeft 117 hoofdnummers), eerst met de waarde in Duitse Marken, later met de waarde in de Litouwse munten centas en litas (afbeeldingen 50 en 51). In augustus 1925 werden deze zegels ongeldig verklaard; van toen af moesten Litouwse zegels gebruikt worden (afbeelding 52). |
 ■ Afbeelding 50. Litouwse uitgave voor het Memelgebied, maart/april 1923. Waarde in Duitse Marken  ■ Afbeelding 51. Litouwse uitgave voor het Memelgebied, december 1923. Overdrukt met een nieuwe waarde in centų |
■ Afbeelding 52. Litouwse briefkaart, afgestempeld in het postagentschap Preila in het district Klaipėda en verzonden naar Uelzen bij Hannover, 3 augustus 1935. Voor deze kaart gold het binnenlands tarief van 15 centų in plaats van het internationale tarief van 35 centai
De annexatie van Memel was de reden dat sinds 1923 voor post van Litouwen naar Duitsland het binnenlands tarief gold (afbeeldingen 52 en 53), een maatregel die in 1936 ongedaan werd gemaakt, toen de betrekkingen met Duitsland verslechterden.
■ Afbeelding 53. Aangetekende brief van Kaunas naar Stützerbach in Duitsland, 21 april 1927. Gefrankeerd volgens het binnenlands tarief; een soortgelijke brief naar bijvoorbeeld Nederland zou 1 litas 20 centų hebben gekost.
De brief illustreert ook mooi het joodse element in Litouwen. Voor binnenlands gebruik verlitouwste Moses Rosenzweig zijn naam tot Rozencveigas
Op 22 maart 1939 dwong Duitsland Litouwen tot teruggave van het Memelgebied. Om dit te vieren overdrukten nazi-sympathisanten de Litouwse serie ter viering van 20 jaar onafhankelijkheid met een opdruk Memelland ist frei. Deze zegels mochten gedurende een week voor frankering worden gebruikt (afbeelding 54).
In het Memelgebied werden de oude Duitse stempels weer uit de kast gehaald. Als die er niet meer waren, maakte men provisorische stempels aan in afwachting van een nieuw stempel uit Berlijn (afbeelding 55). Veel brieven die uit deze tijd bewaard zijn gebleven, hebben een filatelistisch tintje. Er bestaan ook zwendelproducten. De vele brieven met als geadresseerde de Rotterdamse postzegelhandelaar G. Thoolen zijn bijvoorbeeld nooit met de post vervoerd.
■ Afbeelding 54. Luchtpostbrief van Memel naar Berlijn, 23 maart 1939, gefrankeerd met een Litouwse zegel overdrukt met de tekening van een elandsgewei (in het Memelgebied komen elanden voor) en de tekst Memelland ist frei! Er is weer een oud Duits stempel in gebruik genomen, maar het luchtpoststrookje is Litouws
■ Afbeelding 55. Na de bezetting van het Memelgebied door Duitsland werden in diverse postkantoren provisorische stempels aangemaakt om de Litouwse stempels te vervangen. We zien hier het provisorische stempel van Stonischken, overigens naast het Litouwse stempel Stoniškiai, op een aangetekende brief naar Beuthen (tegenwoordig Bytom in Polen) van 27 maart 1939. Op die datum waren al Duitse postzegels voorhanden. Interessant is ook het aantekenstrookje. Blijkbaar had de Duitse stad Eydtkuhnen een paar honderd aantekenstrookjes afgestaan, die in Stonischken met een stempeltje werden veranderd in aantekenstrookjes van Stonischken. Eydtkuhnen heet trouwens tegenwoordig Tsjernysjevskoje en ligt in Rusland. De brief is duidelijk filatelistisch en 2 Pfennig overgefrankeerd
In januari 1945 veroverden de Sovjettroepen de stad, die zonder veel plichtplegingen bij de Sovjetrepubliek Litouwen werd gevoegd. De Duitse bevolking, voor zover al niet gevlucht, werd naar Duitsland gedeporteerd.
Memel is een interessant verzamelgebied, vooral dankzij de talloze opdrukafwijkingen, plaatfouten en variëteiten in de zegels.
Noot
- Hier begon het tweede deel van het artikel, in Philatelie van september 1990. ↑
 |
 |
|
 |